Utworzenie Biskupstwa w Łukowie
Bolesław Wstydliwy uzyskał pozwolenia papieża na przyłączenie części ziemi Jadźwingów pod swe panowanie. Dlatego też dla utrwalenia swych zdobyczy chciał zaszczepić wśród Jadźwingów wiarę chrześcijańską, a przyłączenie terenu ująć w jednolitą organizację kościelną i administracyjną. Dlatego też w 1248 roku wystąpił do papieża Innocentego IV z prośbą o utworzenia biskupstwa w Łukowie. Zabiegi te nie dały jednak pozytywnego rezultatu, na wskutek intryg krzyżaków. Ponowne zabiegi w roku 1257 przez Bolesława Wstydliwego poczynione w stolicy apostolskiej przyniosły sukces. Papież Aleksander IV polecił w dniu 1 lutego 1257 roku arcybiskupowi gnieźnieńskiemu i biskupowi krakowskiemu utworzenie diecezji w Łukowie i powierzenie jej pierwszemu biskupowi łukowskiemu Bartłomiejowi z Czech.
Jednak już 8 sierpnia 1257 roku papież Aleksander IV wycofał swą zgodę na utworzenie biskupstwa w Łukowie uzasadniając tym, że działalność biskupstwa łukowskiego przeszkadza misji Zakonu Krzyżackiego. Plan utworzenia biskupstwa wiązał się również z odbudową gospodarczą Łukowa i Ziemi Łukowskiej zniszczonej w czasie najazdu w 1244 roku. Zamierzenia te były przerywane ciągłymi najazdami plemion litewskich i pruskich, z których najbardziej tragiczne nastąpiły w latach 1264, 1272 i 1283. Napady nie tylko przyniosły wielkie spustoszenie w wyniku mordów i grabieży, ale zniechęciły do osadnictwa na tym terenie.
Nadanie miastu prawa magdeburskiego
Zmiany na lepsze w życiu Łukowa wiążą się z nadaniem przez Kazimierza Wielkiego w 1369 roku prawa wolnego miasta i obdarowaniem mieszkańców gruntami. Istotny wpływ na rozwój miasta miała unia polsko-litewska z 1385 roku, dzięki której Ziemia Łukowska straciła charakter pograniczny i stała się bardziej atrakcyjna dla osadników.
Doniosłym wydarzeniem w życiu Łukowa była nadanie miastu prawa magdeburskiego przez króla Władysława Jagiełłę w dniu 23 czerwca 1403 roku w Szczekarzewie (Krasnystawie). Przywilej ten zwalniał “wójta, mieszczan i wszystkich mieszkańców łukowskiech od jurysdykcji kasztelańskiej, wojewódzkiej i innych oficjalistów, a żeby tylko mieszczanie łukowscy przed samym wójtem, a wójt przed królem lub starostą łukowskim odpowiadali“
Kazimierz Jagiellończyk, przwylejem z 1445 roku ustanowił cotygodniowe targi, Aleksander Jagiellończyk nadał w 1505 roku przywilej wzniesienia ratusza na rynku i urządzania w nim wagi, postrzygalni sukna oraz budowy kramów. Największy rozwój przeżywał Łuków w XVI wieku i pierwszej połowie XVII wieku. W mieście działały liczne cechy rzemieślnicze, w tym najstarszy powołany w 1505 roku cech szewców i piekarzy, a także fabryka sukna. Słynne łukowskie jarmarki ściągały kupców z odległych stron Polski a także z zagranicy. Przez miasto biegły szlaki handlowe na Mazowsze, Litwę, na południe Małopolski i na Ruś. Łuków stał się miastem zamożnym i odgrywał dużą rolę gospodarczą nie tylko w regionie ale i w skali kraju. O znaczeniu Łukowa w XVI w świadczy fakt uzyskania w 1526 roku prawa wysłania swego posła do sejmu, co było udziałem tylko znaczniejszych miast Polski.
Wojny polski-kozacka (1648-1654) i polsko-szwedzka(1655-1660) przerwały dynamiczny rozwój miasta i przyczyniły się do upadku gospodarczego i politycznego, z którego nie prędko Łuków mógł się podźwignąć. Zniszczeniu uległy wówczas kościół farny, zamek drewniany z umocnieniami i obwałowaniem oraz wiele budynków. Po napadzie szwedzkim w całym mieście ocalało zaledwie 37 zabudowań. Do tych nieszczęść w 1652 roku doszła klęska morowego powietrza.
Także czasy panowania Sasów odbiły się ujemnie na losach miasta. Ciągłym przemarszom wojsk polskich i obcych towarzyszyły rabunki i dewastacje.
Dopiero okres oświecenia przyniósł pewne ożywienie. W 1775 roku Łuków podniesiony do rangi kasztelanii, a pod koniec wieku XVIII miasto otrzymało siedzibę sądu i uzyskało prawo organizowania własnego sejmiku.