Ziemia Łukowska na przestrzeni dziejów
Ziemia Łukowska obejmowała tereny położone między Wieprzem i Tyśmienicą na południu, a Liwcem i Muchawką na północy. Granicę wschodnią wyznaczała w przybliżeniu linia biegnąca od źródeł Liwca po Tyśmienicę w okolicy Niewęgłosza. Granica zachodnia przebiegała przez tereny puszczańskie. Najdalej na zachód położoną miejscowością była Wola Mysłowska. Obszar ten stanowił płaskowyż, którego najwyższym wzniesieniem był teren pokryty bagnami i lasami w pobliżu wsi Jagodne.
Ziemia Łukowska była peryferyjną, najbardziej wysuniętą na wschód częścią księstwa sandomierskiego, wchodzaca klinem między Mazowsze i Podlasie. Oddzielona od reszty Lubelszczyzny pasmem lasów i bagien, stanowiła teren równinny, bagienno-piaszczysty, pokryty nieprzebytą puszczą, który zachował swój charakter dość długo. Jeszcze w XIV wieku znajdowała się tu ogromna puszcza obok lasów mazowieckich oraz puszczy radomskiej i sandomierskiej, największa w ówczesnej Polsce.
Bolesław Chrobry przesuwając granicę Polski aż po Brześć nad Bugiem musiał mianować swego namiestnika na terenie wyznaczając mu siedzibę w grodzie ważnym ze względu na obronność i położenie geograficzne. Takim warunkom odpowiadał Łuków zajmując centralne położenie w Ziemi Łukowskiej, a równocześnie w środku pasa grodzisk ciągnących się na tym terenie z północy na południe. Dowodzi tego fakt historyczny stwierdzający istnienie w Łukowie kasztelanii w 1233 roku. W buli papieża Aleksandra IV z 1254 roku jest zapis, że pomiędzy Rusią a księstwem krakowskim, cztery dni drogi od Krakowa leży odległa kasztelania łukowska. Bulla tego samego papieża z 1257 roku wspomina o Łukowie jako mieście.
W owym czasie należący do księstwa sandomierskiego Łuków był najdalej na wschód wysuniętym grodem Małopolski i miał za zadanie obronę ziem polskich przed najazdami Litwinów, Jadźwingów i Prusów. Rezydujący w grodzie kasztelan był dowódcą załogi grodowej i rycerstwa okręgu łukowskiego, a także sprawował funkcje administracyjne i sądownictwo. Łuków jako stolica kasztelanii był na tym terenie najważniejszym ośrodkiem gospodarczym, politycznym i kościelnym.
Znaczenie takie mógł mu nadać otaczający go poważniejszy kompleks osadniczy. Fragmentaryczne źródła pisane z XIII i XIV wieku przynoszą mało informacji o osadnictwie na tym terenie.
Mimo to można z ich wywnioskować, że najważniejszymi ośrodkami osadniczymi były tu Łuków i Kock. Pełniejszą informację o zaludnieniu Ziemi Łukowskiej daje dokument biskupa Jastrzębca z 1418 roku, z którego dowiadujemy się o istnieniu w tym czasie oprócz miasta Łukowa – 34 wsi: Jatrzębie, Łupiny, Radomyśł, Ławki, Dębowica, Nurzyna, Karwów, Wierzejki, Opacza, Mościska, Zarzecze, Białka, Stoczek, Sobole, Dminin, Domanin, Gołąbki, Jeziory, Szczygły, Świdry, Sochacz, Czerśl, Krasusze, Strzyżew, Trzebieszów, Łazy, Kąkolewnica, Turów, Biała, Krasew, Ulan, Domaszewnica, Sieńciaszka, Rozwadów. Miejscowości te wchodziły w skład parafii łukowskiej.
Następny dokument z roku 1737 wymienia następne wsie: Bystrzyca, Wola Bystrzycka, Chordzieżka, Czarna, Ruda, Serokomla, Wola Janowa, Zakepie, a w Liber Beneficjorum Długosza w tym samym czasie występuje: miasto Tuchowicz, Radoryż Wielki, Jeleniec, Jeleniecka Wola, Sarnów, Wola Sarnowska. Mało wiemy o miejscowościach położonych w pólnocno-wscodniej części Ziemi Łukowskiej. Dokumenty z lat 1430, 1435 i 1448 wymieniają tylko 7 miejscowości: Zbuczyn, Pruszyn, Rudki, Wyczółki, Siedlce, Golice i Krzesk. Wydaje się, że nie wszystkie istniejące miejscowości zostały uwzględnione w dokumentach. O dacie założenia Łukowa niewiele wiemy. Jak podaje J. S. Majewski w 1233 roku Kock zdobyty na Jadźwingach został przyłączony do kasztelanii łukowskiej.
Z następną wzmianką źródłową dotyczącą Łukowa spotykamy się w dokumentach z 1244 roku, kiedy to Łuków razem z Lublinem i Sieciechowem zniszczony został w wyniku napadu plemion pruskich. Częste napady obcych plemion na te tereny były przyczyną, dla której Bolesław Wstydliwy sprowadził do Łukowa zakon templariuszy, w celu wzmocnienia załogi grodowej. O pobycie templariuszy wspomina bulla papieska z 1257 roku. Prawdopodobnie ważną przyczyną osadzenia templariuszy w Łukowie był plany założenia biskupstwa łukowskiego, dla którego zakon miałby być osłoną przed napadami obcych plemion jak również przed ingerencją Zakonu Krzyżackiego